Türkiye Arıcılığının Yapısı

Koloni başına bal verimi Dünya ortalaması 24 kg, Çin’de 48 kg. (FAO) Türkiye’de 14 kg. (TUİK)

Tarım ve Orman Bakanlığı 2022 yılı Nisan ayından önce 14 bin ton şeker tahsis edildiğini sonra da 16 bin ton daha tahsis yapılacağını açıkladı. Arı yemi üreticileri de arıcılara fondan şeker ve kek olarak yılda en az 15 bin ton şeker pazarlamaktalar. Bunun 10 bin tonunu sadece TORKU üretmekte. Böylece arılara 2022 yılında toplam 45 bin ton şeker verildiğini görüyoruz.

Var olduğu söylenen 7 milyon koloni ile yaklaşık 90 bin ton bal üretildiği hesaplanmakta, bu üretimin 45 bin tonu şeker. Şeker verilen koloniler daha çok bal üretmekteler. Şeker balı üretimi gizli kapaklı olmaktan çıktı. Arıcılar bir derenin ya da çeşmenin yakınına yerleşmekte, 2-3 gün bekletilmiş bire bir çay şekerli şurubu bidonlarla arıların en üstteki ballıklarında bulunan şurup kaplarına doldurmaktalar. Koloniler normal yıllarda 2 kg. şeker ile 1 kg. petekli bal üretmekte, kurak giden yıllarda daha çok şeker verilmekte. Tüketiciler de bu şeker şurubunu şekerin en az 2 katı fiyata alıp bal diye yemekteler.

Şeker balı üreticileri ekonomik olarak daha güçlüler, organizeler ve vitrinlerdeki albenisi yüksek petekli balları üretiyorlar. Bu şeker balları laboratuvarlardan da saf bal raporu alıyor. Tüketiciler de doğal görüntüye bakarak petekli balları tercih ediyorlar. Dünyanın hiçbir ülkesinde olmayan bu petekli bal ticareti sadece Türkiye’de yapılıyor. Gerçek bal üreticileri pazarda şekerle üretilen ballarla rekabet edemiyorlar, çünkü kolonilerin verimi çok düşük, gerçek balın maliyeti çok yüksek. Böylece doğru bal üretiminin sürdürülebilirliği zorlaştı. Ancak sorun çözümsüz değil.

Arılar Neden Verimsizleşti ve Ölüyorlar?

1950’li yıllarda Türkiye sınırları içinde doğal olarak 5 ayrı arı ırkı vardı. Bu arı ırkları şekerin bilinmediği çağlardan bu yana kendi coğrafyalarında çiçeklerden topladıkları nektarla bal üretiyorlardı.

Şimdi Türkiye’de 7 milyon koloni var ve bunların yarısı gezginci.

Gezginci arıcılar kolonilerini Türkiye’nin bir bölgesinden diğer bölgelerine hiçbir kural ve kısıt olmaksızın taşıyabiliyorlar. Gezginci koloniler 50 yıldır gittikleri bölgelerde bölgenin yerli ırkını melezlediler. Artık ülkemizde bu 5 arı ırkı yok, bu 5 ırkın 20 – 30 kuşak melezleri var. Bu melezlenme 40 – 50 yıldır devam ediyor.

Diğer yandan belediyeler, sosyal dayanışma vakıfları ve ORKÖY gibi kamu kuruluşları vatandaşlara destek olsun diye koloni dağıtmaktalar. Örnek vermek gerekirse: Ankara ilinde 1960’lı yıllarda 90 bin koloni var iken ve dört sefer, her seferinde 8-10 bin koloni dağıtılmışken bugün Ankara’da sadece 50 bin koloni kaldığını görüyoruz. En son 2016-2017 yıllarında Ankara Büyükşehir Belediyesi ile Ankara Arı Yetiştiricileri Birliği tarafından 10 bin koloni daha dağıtıldı. Dağıtılan koloniler Ege ve Akdeniz bölgelerden getirilmiş başka ırk ve melez koloniler olduğu için bunlarda Ankara’daki kolonileri bir kez daha melezlediler ve Ankara’ya adapte olamayarak kışın öldüler.

İleri derecede melezlenen koloniler özelliklerini kaybettiler, yozlaştılar, verimsizleştiler, çok oğul verir oldular, çok hırçınlaştılar, hastalıklara dayanıksız hale geldiler ve kış kayıpları çok yüksek oluyor.

Şu anda Türkiye’de arıcıların ellerindeki koloniler bunlar. Bu melez koloniler ile arıcılık yapmaya çalışılıyor, şekerli besleme yapmadan alınabilen bal en fazla 6-7 kg. Bu kadar düşük verimle arıcılığı sürdürebilmek mümkün değil. Sorunun çözümü koloni başına en az Dünya ortalaması kadar bal üretebilecek koloniler ile üretim yapmak.

Sorun Nasıl Çözüldü?

Saf Kafkas Ana Arılar ve Koloniler

Tüm dünyada yürütülen arı ıslah çalışmalarının temeli seleksiyon çalışmalarıdır. İnci Arıcılık (Ahmet İnci) 1998 yılında Artvin – Borçka – Camili’ de, 2006 yılında da Ardahan – Posof’ta Kafkas Arısı’nın iki ekotipinin seleksiyon programını başlattı.

Camili ve Posof izole alanları ve suni tohumlama tekniği kullanılarak elde edilen selektif Kafkas koloniler Artvin ve Ardahan’da yaygınlaşmış ve baskın duruma geçmiştir.  Şimdi Artvin ve Ardahan’daki kolonilerin %99’u Kafkas’tır. Herkes istediği arıcıdan istediği kadar Kafkas Ana Arı ve koloni edinebilmektedir. Her iki ilin arıcıları Türkiye ortalamasının üzerinde en az iki kat bal üretmektedirler.

Saf Anadolu Ana Arı ve Koloniler

İnci Arıcılık (Ahmet İnci) 2011 yılından bu yana da Ankara’nın Beypazarı, Güdül ve Ayaş ilçelerindeki geleneksel arılıklardan temin ettiği orijinal Anadolu kolonilerini izole Kaplanderesi arılığında toplamış ve suni tohumlama tekniği ile 11 yıldır seleksiyon yapmaktadır.

Şimdi selekte edilmiş elit koloniler kış aylarını Güdül Akçakese arılığında geçirmekte, yaz aylarında ise Kızılcahamam Hıdırlar Köyü Çatakderesi izole alanında tutulmakta ve bu arılıkta (Pure Line) saf Anadolu Ana arıları doğal olarak döllendirilmektedir.

Döllü ana arılar yıl içinde bölmelere verilmekte ve bölmeler 5 arılı çerçeveli hale getirilerek kışa sokulmaktalar. Saf Anadolu Arısı damızlık kolonileri, kış testini de geçtikten sonra ertesi yıl Nisan ayında arıcılarımıza damızlık olarak arz edilmektedir.

Damızlık kolonilerimiz Anadolu bozkırında bile yüksek verimli, uysal, hastalıklara dayanıklı, bölgelerine adapte ve başarılıdırlar.

Anadolu Ana Arılı damızlık koloniler Türkiye de sadece İnci Arıcılıktadır.  

Anadolu Arısının Özellikleri

Anadolu Arısının Jeolojik ve Tarihi Varlığı

Ankara – Kızılcahamam Beşkonak köyündeki 12 milyon yıllık fosil yataklarında bal arısı fosilleri de bulunmaktadır. Orta Anadolu’da yaşamış Hititlerin kanunlarında arı kolonisi çalanların koyun çalanlar kadar cezalandırıldığı yazılıdır. Polatlı Gordion’daki sunakta bal kapları bulunmaktadır. Ankara balı Osmanlı saray mutfağının en önemli tatlısıdır. Seyyah Dome Nico Sestini 1787’de Ankara balının beyaz renkte ve çok leziz olduğunu ifade etmektedir.

1845 yılından 1850 yılına kadar peş peşe beş yıl süren ve Ankara nüfusunun 80 binlerden 15 binlere kadar düştüğü tarihi kuraklıkta bile yok olmadan hayatta kalabilmişlerdir.

1930’lu yıllarda Prof. Bodenheimer Anadolu arılarını araştırarak 1942 yılında Türkiye’de balarısı ve arıcılık hakkında etütler kitabını yazmıştır.

1955-1970 yılları arsında birkaç kez Türkiye’ye gelen B. Adam Anadolu Arısının ana arılarını İngiltere’ye götürerek yaptığı çalışmalar sonunda dünyanın en iyi bal arısının Anadolu Arısı olduğunu yazmaktadır. B.Adam’ın Anadolu arısını baba olarak kullandığı ve Buckfast adını verdiği melez halen dünyanın en çok kullanılan (hibriti) melezidir.

Anadolu Arısı 1960’lı yıllarda Çin’e götürülmüş ve arı sütü üretiminde halen yaygın olarak kullanılmaktadır.

Yapılan Bilimsel Çalışmalar

Prof. Dr. Vasfi Gençer Orta Anadolu Bal Arısı ve Ekotiplerinin özelliklerini doktora tezi olarak çalışmıştır.

Ahmet İNCİ Ziraat Y. Müh. Orta Anadolu Bal Arısını Belirleme (Tanımlama) Koruma ve seleksiyonu Projesi’ni yürütmüştür. (TAGEM/12/AR-GE15)

Anadolu Arısının Morfolojisi

• Sarı renklidir. Abdomeninin ilk iki halkası portakal sarısıdır.
• Petek gözlerini konkav kapatır.
• Geleneksel kovanlarda ördüğü petekler yuvarlaktır.
• Vücut ölçüleri bakımından Kafkas’tan daha küçük, İtalyan arısından daha büyüktür.
• Toplam 27 karakterle morfolojisi tanımlanmıştır.
• Toplam 5 lokus değeri ile gen yapısı tanımlanmıştır.

Fizyolojik Özellikleri (Huyları)

• Erken ilkbaharda Çiğdem poleni ile uyanır.
• İlkbaharda çok hızlı gelişir ve yavru yetiştirir.
• Oğul verme eğilimi % 18 bulunmuştur.
• Kış kayıpları Ankara şartlarında % 4 olmuştur.
• Yağmacılık eğilimi yoktur.
• Kovanını şaşırmaz, yön belirlemesi çok gelişmiştir.
• Kışın bal tüketimi çok azdır.
• Propolis kullanımı yüksektir.
• Bal sırrını bombeli konkav yapar.
• Balı açık renk görünür.
• Hırçın değildir.

Nasıl Temin Edilmiştir?                  

Arı ırkları büyük dağ silsilelerinde veya büyük akarsuların havzalarında oluşmuşlardır. Alp Dağları’nda Karniol arısının, Kafkas dağlarında Kafkas arısının, Fırat havzasında Meda arısının, Sakarya havzasında Anadolu arısının olduğu gibi. İnci Arıcılık’ın 1950’li yıllarda çalıştığı arılar Sakarya havzasının orijinal Anadolu arıları idi.

Prof.Dr. Zavilski ile 1992-93  yılarında Beypazarı’ndan ve Yığılca’dan temin edilen arılarla  iki yıl çalışılmıştı. Buralardan 200 koloni temin edilmiş ve Vasfi Gençer’ in doktora çalışmasında kullanılmıştı. Ne var ki bu koloniler TKV’de ve Üniversite’de korunamadı.

Ancak bu kolonilerin temin yerleri tarafımızdan biliniyordu bu bilgilerle arılıklar belirlendi. 2012 yılında Ankara çevresinde 20 geleneksel arılık izlendi. Bu arılıklardan alınan örneklerin morfolojik değerleri ölçüldü. Bir örnek olan (melez olmayan) beş arılık seçildi. Seçilen arılıklardan satın alınan koloniler çerçeveli kovanlara aktarıldılar. Satın alınan koloniler izole arılıkta korundular.

2013 yılında izole arılıkta performansları yüksek kolonilerden ana arılar yetiştirildi. Bu ilk nesil ana arılar orijinalin alındığı geleneksel arılıklarda döllendirildiler. Böylece her arılıktan aynı yaşta döllü yaklaşık 150 şer koloni elde edildi.

Sonraki yıllarda izole arılıkta performansı en yüksek kolonilerden ana arılar üretilmekte ve seçilen erkek arı kolonilerinin erkekleri ile laboratuvarda suni olarak döllendirilmektedirler. İleri jenerasyonlar (nesiller) suni dölleme ile elde edilmektedir.

Anadolu Arısı Nasıl Korunmaktadır?

Anadolu Arısı 2012-2021 yılları arasında Ankara – Kızılcahamam – Kırkırca Köyü Kaplan Deresi izole arılığında melezlenme ve sağlık açısından korunmuştur. Her yıl en iyi performans gösteren kolonilerden üretilen ana arılar, yine yüksek performanslı kolonilerin erkekleri ile suni döllendirilerek üretim yapılmıştır.

Tarım Bakanlığı bu işletmeyi damızlık olarak sertifikalandırmıştır. 2012, 2016 ve 2020 yıllarında yapılan morfolojik testlerde genetik yapıda bir değişiklik olmadığı görülmüştür. 2021 yılında İnci Arıcılık Ltd. Şti. bu arılıktan 160 döllü ana arı, Ana Arıları orijinal 380 Anadolu Arısı Kolonisi ile Posof orijinli ana arılı 110 adet Kafkas koloni devir almıştır ve İnci Arıcılık’ın işletmesini kurmuştur. İnci Arıcılık’a ait 2022 Ekim ayı itibarı ile toplam 900 koloni bulunmaktadır.

Melez Çalışması

Yapılan araştırmada aynı çevre şartlarında ve erken ilkbahardan Haziran ayı sonuna kadar olan zaman diliminde: Anadolu kolonileri ortalama 3,71 kat büyümüşlerdir.  Anadolu arısının Kafkas arısı ile melezleri 5,27 kat büyümüşlerdir.  Aynı çevre şartlarında: Anadolu kolonileri 20 kg, Kafkas koloniler 22 kg, melez koloniler 35 kg koloni hasat edilebilir bal üretmişlerdir.

Anadolu arısının yararlandığı arı florası: 

Yabani Fiğ (kır yoncası), Üçgüller, Kekik, Geven, Adaçayı, Engerek Otu, Hardal (Yabani Kolza), Kara Hindiba, Ballıbaba, Karaçalı, Çakır Dikeni Anadolu arısının yararlandığı önemli ballı bitkilerdir.

İNCİ Arıcılık ve Peyzaj Ürün. Ürt. Tic. Ltd. Şti.

Fatih Mah. Osmangazi Cad. No:10

K.Kazan – Ankara

Tel: 0538.0586328

Tel: 0532.4769143

Tel: 0312.8144182

www.ahmetinci.com

bilgi@inciari.com

Facebook: ahmetinciari

Instagram:  ahmetinciari

Youtube:  Ahmet İnci Arıcılık TV